“Allah, kainatı yaratmadan önce ne yapıyordu?” sorusunun temelinde, zaman ve ezel kavramlarının yanlış değerlendirilmesi yatmaktadır. İnsan, zaman ve mekan içinde yaşadığı için olayları zaman ölçüsüne göre değerlendirir ve ezel kavramını da zamanla ilişkilendirir. Ancak ezel, mekan ve zamanın dışında olan bir kavramdır. Zihin ezel hakkında bir zaman kavramı tasarlayamaz.
Zaman, yaratılmış varlıkların birbirini takip etmesi şeklinde tanımlanan bir kavramdır. Geçmiş, şimdi ve gelecek gibi zaman kavramları, nisbi ve göreceli ifadelerdir. Bu zaman kavramları, yaratılmış varlıklar için geçerlidir. Ancak ezel için böyle bir zaman taksimatı yapılamaz.
Bunu bir misalle açıklığa kavuşturalım: “Geçmiş”, “şimdi” ve “gelecek” adında üç arabanın ardı ardına gittiği bir yol düşünelim. Ortadaki araba bir öncekine göre ilerideyken, bir sonrakine göre geridedir. “Gelecek” arabasının geçtiği yoldan “şimdi” ve “geçmiş” arabaları henüz geçmemiştir. “Şimdi” arabasının geçtiği yoldan da “geçmiş” arabası henüz geçmemiştir. Bu 3 aracın ve bu yoldaki diğer tüm araçların konumları birbirlerine göre görecelidir. Şimdi bu yolu dışarıdan izleyen bir kişiyi düşünelim. Bu kişi, hem bu üç arabayı hem de yoldaki diğer tüm araçları aynı anda görebilir. Araçlar arasındaki görecelik, bu kişiyle araçlar arasında da vardır diyebilir miyiz? Tabii ki diyemeyiz. Çünkü bu kişi yol üzerinde bulunmadığı için araçlarla karşılaştırarak önde, ortada veya arkada olduklarını söyleyemeyiz.
İşte aynı şekilde Allah da, örneğimizde üç araçla temsil ettiğimiz geçmiş, şimdi ve gelecek gibi kavramlarla yani zamanın akışıyla ilişkilendirilemez. Allah zamanın ötesinde ve mekanın dışındadır. O, tüm zaman dilimlerini bir anda kuşatan, her şeyi gören ve bilen Yüce Zat’tır. Dolayısıyla Allah’ı zaman kavramıyla sınırlamak veya geçmiş, şimdi ve gelecek gibi göreceli kavramlarla ilişkilendirmek yanlış olur. Allah, sonsuz kudretiyle ve ilmiyle her şeyin ötesinde yer alan eşsiz bir Zat’tır. Zamanın başlangıcından geriye doğru hayalî bir şekilde gitseniz bile, bu hayalî zaman, Allah’ın ezeliyetiyle kıyaslanamaz. Çünkü bu kıyaslama, evrensel ve sonsuz olan Allah ile yaratılmış olan varlık arasında bir karşılaştırma yapmak anlamına gelir. Allah’ın ezeliyeti, hâdis (sonradan yaratılan) ve mahlûk (yaratılmış) ile kıyaslanamaz.
Örneğin sizin bir makine mühendisi olduğunuzu düşünelim. Bir mühendis olarak kendi icat ettiğiniz makine için bazı kurallar koydunuz fakat bu kurallara siz uymak zorunda değilsiniz değil mi? İşte Allah da kainatı yaratırken mekan ve zaman gibi kanunlar veya sınırlar koymuş fakat kendisi bunlarla sınırlı olması düşünülemez. Zaten sınırlı olsa İlah olamaz.
Ezelde Allah’ın ne yaptığı şeklindeki bir soru doğru bir soru değildir. Çünkü ezelde Allah’ın bir şey yapması ya da yapmaması gibi bir zaman kavramı geçerli değildir. Allah, varlığını kendi zâtını ve ilahlığına özel sıfatlarını tecrübe etmek, kendisini takdis etmek şeklinde ifade edebileceğimiz bir deneyimle yaşamaktadır. Aynı zamanda Allah, ilmindeki varlıkların hakikatlerini, mahiyetlerini, plan ve programlarını ezeldeki ilmi içerisinde takdir etmektedir.
Ayrıca bizler zaman kavramını anlamak konusunda sınırlıyız. Bilime göre zaman, mekanın hızıyla ilişkilendirilen bir kavramdır. Bazı gezegenlerde 1 saat geçerken dünyada 1 gün geçmektedir. Gezegenlerin hareket hızına bağlı olarak zaman farklılık gösterir. Bilim, zamanın oluşumunu formüle edebilir, ancak nedenini açıklayamaz. Üstad bir yerde şöyle ifade ediyor: ‘Bazı şeyler vardır ki mahiyetini(içeriğini) bilemeyiz, ancak varlığını inkar edemeyiz.’ Ruh ve akıl gibi. İnsandaki ruh kavramını tam olarak açıklayamasak da, inkar da edemeyiz.Allah’ın zamanla sınırlı olmadığını tam olarak kavrayamayabiliriz, ancak geçmişten ve gelecekten verdiği haberlerle, zamanla sınırlı olmadığını anlayabiliyoruz. Yani içeriğini tam manasıyla anlamasak da varlığını kabul ediyoruz.
